( به نام خدا )

تحلیل_تلاوت_استاد_شحات_محمد_انور – سوره مائده ۱۰۹ تا ۱۲۰

دانلود بفرمائید :  تلاوت استاد شحات محمد انور – سوره مائده – آیات ۱۰۹ تا ۱۲۰

تحلیل مقامی تلاوت ماندگار و بسیار فنی سوره مائده ۱۰۹-۱۲۰ اثر استاد شحات محمد انور اجرا شده در کشور ایران به مدت ۳۱ دقیقه:

 مقام های اصلی تلاوت :
۱-بیات ۲-راست ۳-عجم ۴-سه گاه ۵-نهاوند ۶-راست

مقام های فرعی تلاوت :
۱-نیشابورک (برای اوج گیری) ۲-سوز دل آرا (مایه راست) ۳-سوزناک ۴-نوروز راست ۵-هزام ۶-عراق ۷-فرحفزا ۸-عشاق مصری

 چند نکته پیرامون المان های اصلی سبک تلاوت استاد:
سخن در مورد بررسی سبک تلاوت استاد شحات انور زیاد و این مجالی کوتاه است لذا به طور مختصر به نکاتی در این باب اشاره می گردد
۱– مرحوم شحات محمد انور معمولا تلاوت را از درجاتی بالاتر از کف صدا و طبق معمول از درجات (لا – سی یا دو) آغاز می نماید لذا در تلاوت پیش رو نیز، استاد تقریبا از نت دو (Do) تلاوت را آغاز نموده است

۲– یکی از خصوصیات بارز سبک تلاوت مرحوم شحات انور، شروع بیات مقدماتی با نغمات میانه آن یعنی (جنس بیات یا بیات نوا) است بنابراین شروع تلاوت در شیوه استاد از نغمات ابتدایی بیات، یعنی بیات دوکاه یا ثلاثی بیات کمتر شنیده می شود

۳– ویژگی دیگر سبک مرحوم شحات محمد انور که بسیار مهم و اساسی است، تقسیم اجرا در مقام بیات (مهمترین مقام در مکتب موسیقی مصر) به دو قسمت بیات مقدماتی و بیات تکمیلی (نهایی) است
یعنی اینکه استاد تلاوت را در مقام بیات (مقدماتی) آغاز نموده و نغمات مختلف آن را بکار می گیرد سپس از درجه ۷ بیات وارد مقام راست می شود و مقامات دیگر از قبیل عجم، سه گاه، نهاوند، حجاز، و … اجرا شده سپس در پایان تلاوت مجددا وارد بیات (نهایی) شده و در این مرحله اوج مقام و ردیف های مختلف بیات (تکمیلی) در اکتاو دوم بکار گرفته می شوند

۴-طبق نکته شماره ۳، شیوه اوج گیری استاد یعنی روش اوج گیری از درجه ۷ بیات در مقام راست نقش کلیدی در این سبک دارد و تقریبا واضح است که این شیوه از قراء مهم استان شرقیه مصر به کل کشور صادر شده است بنابراین سوالی مهم در این زمینه بوجود آمده است و اینکه چه کسی اولین بار اوج گیری از درجه ۷ بیات و انتقال به مقام راست را در فن تلاوت مصریه متداول نمود؟
بررسی های بعمل آمده جواب متقن و کاملا شفافی برای این موضوع ندارد و معمولا محل اختلاف است. آیا این شخص سعید عبدالصمد الزناتی، حمدی محمود الزامل، محمد احمد شبیب و … بوده اند؟
البته در بین قراء متقدم در اجرای این روش در منطقه مذکور، نقش و اثر شیخ سعید عبدالصمد الزناتی پر رنگ تر از دیگران احساس می گردد ولی نباید از این نکته نیز غافل شد که احتمال ایجاد و رواج این شعبه جدید در بین قراء منطقه شرقیه از قاری ای که قبل از دوره تلاوت قراء ذکر شده مطرح بوده، وجود دارد و اسامی ذکر شده بخصوص (شیخ زناتی) به عنوان تکمیل کنندگان این روش نوین مطرح باشند.

تفاوت روش اوج گیری از درجه ۷ بیات در راست با روش رایج اکتاوی:
روش اوج گیری اکتاوی مهمترین و با سابقه ترین روش اوج گیری در بین قراء عصر قدیم و جدید است بنابراین به تفاوت این روش و روش معمول تلاوت استاد شحات انور دقت نمایید
الف-در روش اکتاوی مقدار اوج گیری یک پرده بیشتر است
ب-در روش اوج گیری اکتاوی، اجرا در اکتاو اول و اکتاو دوم بیات به شکل پیوسته است ولی در روش اوج گیری “از درجه ۷ بیات در راست” بیات در دو مرحله مجزا (مقدماتی و پایانی) اجرا می گردند
نکته:
هم استاد شحات و هم استاد زناتی بعضا از روش اوج گیری اکتاوی نیز استفاده نموده و در آن موفق بوده اند و در کشور ما نیز برخی از مقلدین استاد شحات بنا بر اقتضائات مختلف از هر دو روش اوج گیری استفاده می نمایند

 نکاتی پیرامون تلاوت:
۱– همانطور که در بالا گفته شد درجه صوتی شروع تلاوت، نت Do و نغمه شروع، نغمه جنس بیات (با تاکید بر درجه ۴ بیات) می باشد و روش اوج گیری نیز از درجه ۷ بیات در مقام راست
نکته جالب در تلاوت حاضر، اینکه بیات در مرحله مقدماتی آن می ماند و بیات تکمیلی در انتهای تلاوت اجرا نشده است و استاد ترجیح می دهد با انتقال از نهاوند به راست تلاوت را تمام نماید

۲-یکی از نکات لحنی مهم اجرا دلنشین استاد در ردیف های مختلف بیات مقدماتی و بخصوص نغمه “بیات عجمی” در فرازهای ۶و۷ است.

۳-در بررسی پیرامون ظرائف و لطائف فن القای معانی آیات، معمولا کمتر در مورد اجرای شیوه های پردازش معانی در تلاوت های استاد زبردست شیخ شحات محمد انور نظراتی بیان شده است و اغلب در بحث معرفی قاریان الگو برای یادگیری شیوه های معناپردازی آیات در بین کارشناسان حوزه القای معانی آیات، استاد عبدالفتاح شعشاعی و استاد مصطفی اسماعیل به عنوان موفق ترین افراد در این حوزه معرفی می شوند
دقت در اجرای هنرمندانه استاد در کل این اثر و بویژه در فرازهای ۸ تا ۱۳ و همچنین فرازهای ۲۵ و ۳۰ و ۳۵ ناخودآگاه شنونده آگاه را بیاد اجراهای استادانه مرحوم شیخ مصطفی اسماعیل در اجرای قصه های قرآن می اندازد
در فرازهای ۸ تا ۱۳ که مکالمه ای بین پروردگار و حضرت عیسی (ع) است؛ خداوند نعمت های مختلفی را که به مسیح و مادرش حضرت مریم (ع) داده است را یک به یک می شمارد و از معجزاتی که به وی اعطا نموده است از قبیل (سخن گفتن در گهواره، جان دادن به مجسمه گلی پرنده، شفا دادن کور مادر زاد و مبتلا به بیماری برص و زنده کردن مردگان) سخن می گوید. بنابراین مرحوم شیخ شحات محمد انور گفتگو بین خدا و حضرت عیسی را با استادی یک قاری طراز اول مصری به شنونده القا مینماید همچنین در ادامه تلاوت تاکید مکرر استاد بر مفاهیم آیه ۱۱۶ است جایی که خداوند به عیسی اینگونه خطاب نموده: آیا تو به مردم گفته ای که: من (عیسی) و مادرم را به عنوان الهه (شرکاءی برای خدا) قرار دهند مضامین بسیار مهم آیه مذکور موجب می شود که استاد فرازهای گوناگون آن را به انحاء و مقامات مختلف تکرار و به مستمع فهیم گوشزد نماید

۴-از نکات مهم صوتی-لحنی تلاوت استاد شحات محمد انور اجرای قفلات متنوع و آموزشی است مانند قفلاتی که در فرازهای ۱۹، ۲۲، ۲۳، ۲۹، ۵۷ و ۶۷ و … اجرا شده اند

۵-از دیگر نکات لحنی بارز این اثر اجرای سه فراز پیاپی یعنی فرازهای ۴۳ و ۴۴ و ۴۵ در سه ترکیب مختلف مقام راست است یعنی ترکیبات راست-حجاز، راست-نهاوند و راست-بیات (انتقال بین جنس فرع (دوم) این مقامات فرعی رخ میدهد)

۶-همچنین در بیان ادامه علاقمندی استاد به ایجاد سه گانه ها در لحن، اجرای نغمات سه گانه در مقام سه گاه است که ایشان فرازهای ۵۲ و ۵۳ و ۵۴ را به ترتیب در نغمه غماز (درجه ۵)، نغمه گردانیه (درجه ۶) و نغمه بزرگ (درجه ۸) مقام سه گاه اجرا نموده است.

(مجمع النور قرآن کریم کاشان)

www.majma-alnoor.ir